Gecälär uzun....
„Gecälär uzun,
gecälär qara,
gecälär gedim bilmiräm hara.....“
Xatirälär qanadi ilä doghma diyarim Täbrizä uchuram.
Täbrizim!!! uzun illär sänä qovushmaq üchün sham kimi yanib-ärimish Täbrizim . Mänä ghärib olmush, ancaq royalarimda görünän Täbrizim.
Evimizi axtara-axtara Ämiräqiz mähälläsinä yola düshüräm. Sättar xan baghina yaxinlashar kän Abami görüräm. Chadira bashinda, uzun agh saclari ilä, qara gözläri ilä. Dayanib dözümsüzlük ilä mäni gözläyir. Baghrina basib, üzümdän öpür. „Bala säfärin niyä belä uzun oldu?“ 40 il dä säfär olarmi? Älini ver mänä gedäk evä. Sättar xan küchäsindän kechärkän sänä ushaqliqda oxudughum mahnilari bir daha oxuyacagham. „Amiräqiz bizigh-bizigh, Shahinan üz-bä-üzuq, Dävächi cinda atar cir-cir cirildar, Ämiräqiz güllä atar, gur gur guruldar“.
Abamdan bir panabad pul alib, Ayaqlin Mahmidin dükanina giriräm. Nabat alib, yeyä-yeyä evimizä täräf yola düshürük. Qässablar mäscidi hälä yerindä duyur. Qarshisinda tut aghaci yashil yarpaqlarilä, dolu shirin tutlarilä mänä dostlarimla birlikdä bashina dirmashib, tut därdiyim günläri xatirladir...
Birdän süküt här yeri bürüyür. Abami görmüräm. Abam yoxdur, mänä bildirmädän nä yärä getdi bu qadin? Gözlärim onu axtara-axtara gänclik sevgilim Mälihäni görüräm. Sari sachlari vä mavi gözlärilä. Ona yaxinlashib chaghiriram : Mälihä!! Cavab vermäyib, uzaqlashir. Baghirib deyiräm, nädän mänä cavab vermirsän Mälihä? Unuddunmu mäni? üzünü chevirib, älindä olan su vedräsini yerä qoyub, bir söz demädän yenädä mänä baxir. Sanki boghulmush haray ilä bu mahnini dodaqlarinda tärännüm edir:
“ Här ayriliq bir ölümdür sevgilim, ölüm!!. Bizim görüshümüz ancaq xatirälärimizdä birdä röyalarimizda mümkündür”.
Gözlärim dolub onun aci baxtini yada saliram. Mänim royalar sevgilimi 14 yashina chatarkän, 50 yashinda olan iki arvadli Häbib baqqala verdilär. Bilirdim , Mälihä xoshbäxt olmayacaq. Amma nä edä bilärdim? Sevgilimin ata-anasi yoxsulluq päncäsindän qurtulmaq üchün bu cinayätä boyun äymishdilär.
Küchämizä kechiräm. Mäshä Abbas ämi deyinä-deyinä uzun chäliyi ilä mänä täräf yaxinlashir. Ona salam verib teläsiklä yanindan kechiräm. Bu kishinin xalcha karxanasinda 20 dän artiq 6-7 yashli yoxsul ailälärin balalari xalcha toxumaqla chöräk pulu qazanirlar. Bunlarin solub-saralmish yanaqlari achilmadan xäzan vurmush chichäkläri xatirladir.
Evmizin taxtadan qayirilmish yashil rängli küchä qapisini döyüräm. Bacim qapiya gälir. “qapi döyän?”
ach!!
Kimsän ??
mänäm !!
adash sänsän??!
Hän bala! qapini ach!!
Baghrima basib üzündän öpüräm. Sevincindän göz yashlari yanaqlari üstünä axir. Bachi-qardashlarimla görüshüb –öpüshüräm.
Häyätimizdä hämishä cavan aghaci nazli vüqariyla yerindä dayanir. Säkkinin o biri tayinda amrud aghacini görmüräm. Bacim deyir:
“O, aghac qurumushdur, käsib atdiq”…
Rängbäräng Chichäkläri qoxuyub, mavi göyä baxiram. Sanki qurbätdä qurumush köküm yenidän dirchälmäyä bashlayir.
Günäshli gündür. Doghma shähärimdä gäzmäyä bashlayiram. Minäccim meydani, Dävächi mähläsi, Saman meydani, Dävächi bazarchasi. Dolana-dolana dükanlara baxiram. Chayxanalara girib chay ichib, qälyan chäkiräm. Insanlarin danishdighlari dildän, etdikläri shuxluqlardan läzzät aliram.
Dävädävchi bazarchasinda gözüm kitabchi dükanimizi axtarir. Bu dükan 50-ci illärdä 7-8 il bizim dükanimiz olub. Sonralar onu Hussein agha Shahriyara satib cüma mäscid bazarina dashindiq. Hussein aghanin dediyinä görä, 1950-ci ilin ortalarinda Azärbaycan respublikasinin yazichilar ittifaqi räsmi teleqrafla ustad Shähriyari Bakida tertib olmush bir sämpoziuma dävät edir. Dävätnamä Savakin älinä chatir. Savak bu teleqrafi Hussein agha Shahriyara verib, qol chäkmäyä mäcbur edir. Hussein agha nä qädär deyir „ bu teleqraf ustad Shahriyarindir vä mänim deyil, qäbul olunmur. Savak sonralar iddia edir ki: ” teleqrafi Hussein Shahriyara verib ondan imza aldigh. Lakin Shahriyarin Bakiya getmäk vaxti yox idi.”
Sabil ämir meydaninin hay-küyü uzaqdan qulaghima chatir. Qovhum- qarpuz, xiyar-pamador, amrud vä almalarin qoxusu här yerä yayilir. Saticilar uca säslä meyvälärin tärifläyib satmagha chalishir. Cavan bir satici älin qulaghina qoyub nä dediyini bilmädän bar-bar baghirir: “ bashi bälali gulbäsär, altina gülbäsär” (kilovu 6 tümänä gülbäsär!). Bal kimi qovhumdur alin! Älämdar qovhumudur!”.
Meydandan kechib Sahbil ämirin häyätinä giriräm. Falchi qara seyidin hücräsindän bir nechä qara charshabli qadin täläm-täläsik chixir. Boynumu uzaldib, päncärädän hücräyä baxiram. Qara seyidin otaghi müshtärilärlä doludur. Birisini cin vurub, birisi bäxtävärlik duasi istäyir, o birinin ushaghi olmur göbäk yazdirmagha gälib….
Molla bashi mähälläsindä olan Hafiz mädräsäsinä chatiram. Bu oxulda 6 il därs oxumusham. Düshüncälärimdäki Aci-shirin xatirälär oyanmagha bashlayirlar. 3-cü sinifä yeni girmishdim. Öyrätmänimiz böyük bir qardun kaghizinda yazilmish shüari klasimiza gätirir.
“ Zäbane räsmi ma Zäban Farsi äst”. Bu shuari divardan asib, biz ushaqlardan oxulda ancaq Farsca danishmaghimizi istäyir…
Täbrizin chirpinan siyasi üräyi Shushäyxana bazarindayam. Bir nechä ildir Säfi bazarindan buraya dashinmishiq. Hämishäki däk sähär tezdän hälä oxula getmämishdän öncä yelatina minib özümü dükanimiza chatdiriram. Dükani achib oxul öyräncilärinä däftär – qäläm satiram.
Atam sözün doghrusu alish-verish adamidir. Pul qazanmaq yolunu yaxshi bilir. Bir gün bir müshtäri dükanimiza gälib filan shairin növhä kitabini istäyir. Bu kitab bizdä yox idi. Atam bashagh növhä kitablari ona göstärir. Müshtäri yox deyib istämir. Atam sözünü däyishib deyir : “ay qardash sän dünyaya gälmämisän ki ömür boyu aghlayib-yalvarasan. Bir az da keyf elä, de-gül, shadliq elä. Sän shad olsan allahinda sevinär. Gäl növhä äväzinä sänä yeni chixmish täsnif (mahni) kitabi verim. Oxu kef elä! Bir nechä däqiqädän sonra növhä istäyän müshtäri mahni kitabi älindä yola düshür.
60-ci illärdir. Azärbaycanda Shah regiminin farslashdirma siyasäti güclü yayilir. Türk dilindä yazilmish kitablar ya yasaqdir vä ya bazarda tapilmir. 2 tümänä basha gälmish Mirzä äli Möcuzun vä ya Sabirin kitabini gizlicä 20-30 tümänä satiriq.
Abbas Barizin “el dayaghina salam” kitabini aghir chätinliklä näshr edirik. Kitab hazir olub satisha buraxilan zaman Savak dükanimiza basqin edir. “kitabda ictimai –tänqidi (elishtiri) sherlärin chox oldughu ölkänin ämniyyätini tählükäyä salir” . Savak kitabda olan tänqidi beytläri sansor edib chixarir.
Acliq chäkib milli shäräfini biganälärä satmayan alimlärimizdän biri chay ichä-ichä bu bayatini täkrar edir “ Äzizinäm gül ällär, agh biläklär gül ällär, därya can elmin olsa, yoxsul olsan gülällär!”
Käriminin täzä näshr etdiyimiz kitabi su kimi satilir. Ana dilinä sonsuz mähäbbät bäsläyän ulus bu sherläri yayin-qishin isti-soyuq günlärindä dönä-dönä oxuyub üräyindä yaddasht edir.
Ali Täbrizi Fars iste`marina yaman deyä-deyä üzün bizä tutub deyir: “deyin görüm, biz nä zamana can Farslarin köläsi olacaghiq…? Nä zamana can???”
Gözümü achib …
„Gecälär uzun,
gecälär qara,
gecälär gedim bilmiräm hara.....“
Mälihäni xatirladiram… A. Yazdani, Berlin, 19.03.05
„Gecälär uzun,
gecälär qara,
gecälär gedim bilmiräm hara.....“
Xatirälär qanadi ilä doghma diyarim Täbrizä uchuram.
Täbrizim!!! uzun illär sänä qovushmaq üchün sham kimi yanib-ärimish Täbrizim . Mänä ghärib olmush, ancaq royalarimda görünän Täbrizim.
Evimizi axtara-axtara Ämiräqiz mähälläsinä yola düshüräm. Sättar xan baghina yaxinlashar kän Abami görüräm. Chadira bashinda, uzun agh saclari ilä, qara gözläri ilä. Dayanib dözümsüzlük ilä mäni gözläyir. Baghrina basib, üzümdän öpür. „Bala säfärin niyä belä uzun oldu?“ 40 il dä säfär olarmi? Älini ver mänä gedäk evä. Sättar xan küchäsindän kechärkän sänä ushaqliqda oxudughum mahnilari bir daha oxuyacagham. „Amiräqiz bizigh-bizigh, Shahinan üz-bä-üzuq, Dävächi cinda atar cir-cir cirildar, Ämiräqiz güllä atar, gur gur guruldar“.
Abamdan bir panabad pul alib, Ayaqlin Mahmidin dükanina giriräm. Nabat alib, yeyä-yeyä evimizä täräf yola düshürük. Qässablar mäscidi hälä yerindä duyur. Qarshisinda tut aghaci yashil yarpaqlarilä, dolu shirin tutlarilä mänä dostlarimla birlikdä bashina dirmashib, tut därdiyim günläri xatirladir...
Birdän süküt här yeri bürüyür. Abami görmüräm. Abam yoxdur, mänä bildirmädän nä yärä getdi bu qadin? Gözlärim onu axtara-axtara gänclik sevgilim Mälihäni görüräm. Sari sachlari vä mavi gözlärilä. Ona yaxinlashib chaghiriram : Mälihä!! Cavab vermäyib, uzaqlashir. Baghirib deyiräm, nädän mänä cavab vermirsän Mälihä? Unuddunmu mäni? üzünü chevirib, älindä olan su vedräsini yerä qoyub, bir söz demädän yenädä mänä baxir. Sanki boghulmush haray ilä bu mahnini dodaqlarinda tärännüm edir:
“ Här ayriliq bir ölümdür sevgilim, ölüm!!. Bizim görüshümüz ancaq xatirälärimizdä birdä röyalarimizda mümkündür”.
Gözlärim dolub onun aci baxtini yada saliram. Mänim royalar sevgilimi 14 yashina chatarkän, 50 yashinda olan iki arvadli Häbib baqqala verdilär. Bilirdim , Mälihä xoshbäxt olmayacaq. Amma nä edä bilärdim? Sevgilimin ata-anasi yoxsulluq päncäsindän qurtulmaq üchün bu cinayätä boyun äymishdilär.
Küchämizä kechiräm. Mäshä Abbas ämi deyinä-deyinä uzun chäliyi ilä mänä täräf yaxinlashir. Ona salam verib teläsiklä yanindan kechiräm. Bu kishinin xalcha karxanasinda 20 dän artiq 6-7 yashli yoxsul ailälärin balalari xalcha toxumaqla chöräk pulu qazanirlar. Bunlarin solub-saralmish yanaqlari achilmadan xäzan vurmush chichäkläri xatirladir.
Evmizin taxtadan qayirilmish yashil rängli küchä qapisini döyüräm. Bacim qapiya gälir. “qapi döyän?”
ach!!
Kimsän ??
mänäm !!
adash sänsän??!
Hän bala! qapini ach!!
Baghrima basib üzündän öpüräm. Sevincindän göz yashlari yanaqlari üstünä axir. Bachi-qardashlarimla görüshüb –öpüshüräm.
Häyätimizdä hämishä cavan aghaci nazli vüqariyla yerindä dayanir. Säkkinin o biri tayinda amrud aghacini görmüräm. Bacim deyir:
“O, aghac qurumushdur, käsib atdiq”…
Rängbäräng Chichäkläri qoxuyub, mavi göyä baxiram. Sanki qurbätdä qurumush köküm yenidän dirchälmäyä bashlayir.
Günäshli gündür. Doghma shähärimdä gäzmäyä bashlayiram. Minäccim meydani, Dävächi mähläsi, Saman meydani, Dävächi bazarchasi. Dolana-dolana dükanlara baxiram. Chayxanalara girib chay ichib, qälyan chäkiräm. Insanlarin danishdighlari dildän, etdikläri shuxluqlardan läzzät aliram.
Dävädävchi bazarchasinda gözüm kitabchi dükanimizi axtarir. Bu dükan 50-ci illärdä 7-8 il bizim dükanimiz olub. Sonralar onu Hussein agha Shahriyara satib cüma mäscid bazarina dashindiq. Hussein aghanin dediyinä görä, 1950-ci ilin ortalarinda Azärbaycan respublikasinin yazichilar ittifaqi räsmi teleqrafla ustad Shähriyari Bakida tertib olmush bir sämpoziuma dävät edir. Dävätnamä Savakin älinä chatir. Savak bu teleqrafi Hussein agha Shahriyara verib, qol chäkmäyä mäcbur edir. Hussein agha nä qädär deyir „ bu teleqraf ustad Shahriyarindir vä mänim deyil, qäbul olunmur. Savak sonralar iddia edir ki: ” teleqrafi Hussein Shahriyara verib ondan imza aldigh. Lakin Shahriyarin Bakiya getmäk vaxti yox idi.”
Sabil ämir meydaninin hay-küyü uzaqdan qulaghima chatir. Qovhum- qarpuz, xiyar-pamador, amrud vä almalarin qoxusu här yerä yayilir. Saticilar uca säslä meyvälärin tärifläyib satmagha chalishir. Cavan bir satici älin qulaghina qoyub nä dediyini bilmädän bar-bar baghirir: “ bashi bälali gulbäsär, altina gülbäsär” (kilovu 6 tümänä gülbäsär!). Bal kimi qovhumdur alin! Älämdar qovhumudur!”.
Meydandan kechib Sahbil ämirin häyätinä giriräm. Falchi qara seyidin hücräsindän bir nechä qara charshabli qadin täläm-täläsik chixir. Boynumu uzaldib, päncärädän hücräyä baxiram. Qara seyidin otaghi müshtärilärlä doludur. Birisini cin vurub, birisi bäxtävärlik duasi istäyir, o birinin ushaghi olmur göbäk yazdirmagha gälib….
Molla bashi mähälläsindä olan Hafiz mädräsäsinä chatiram. Bu oxulda 6 il därs oxumusham. Düshüncälärimdäki Aci-shirin xatirälär oyanmagha bashlayirlar. 3-cü sinifä yeni girmishdim. Öyrätmänimiz böyük bir qardun kaghizinda yazilmish shüari klasimiza gätirir.
“ Zäbane räsmi ma Zäban Farsi äst”. Bu shuari divardan asib, biz ushaqlardan oxulda ancaq Farsca danishmaghimizi istäyir…
Täbrizin chirpinan siyasi üräyi Shushäyxana bazarindayam. Bir nechä ildir Säfi bazarindan buraya dashinmishiq. Hämishäki däk sähär tezdän hälä oxula getmämishdän öncä yelatina minib özümü dükanimiza chatdiriram. Dükani achib oxul öyräncilärinä däftär – qäläm satiram.
Atam sözün doghrusu alish-verish adamidir. Pul qazanmaq yolunu yaxshi bilir. Bir gün bir müshtäri dükanimiza gälib filan shairin növhä kitabini istäyir. Bu kitab bizdä yox idi. Atam bashagh növhä kitablari ona göstärir. Müshtäri yox deyib istämir. Atam sözünü däyishib deyir : “ay qardash sän dünyaya gälmämisän ki ömür boyu aghlayib-yalvarasan. Bir az da keyf elä, de-gül, shadliq elä. Sän shad olsan allahinda sevinär. Gäl növhä äväzinä sänä yeni chixmish täsnif (mahni) kitabi verim. Oxu kef elä! Bir nechä däqiqädän sonra növhä istäyän müshtäri mahni kitabi älindä yola düshür.
60-ci illärdir. Azärbaycanda Shah regiminin farslashdirma siyasäti güclü yayilir. Türk dilindä yazilmish kitablar ya yasaqdir vä ya bazarda tapilmir. 2 tümänä basha gälmish Mirzä äli Möcuzun vä ya Sabirin kitabini gizlicä 20-30 tümänä satiriq.
Abbas Barizin “el dayaghina salam” kitabini aghir chätinliklä näshr edirik. Kitab hazir olub satisha buraxilan zaman Savak dükanimiza basqin edir. “kitabda ictimai –tänqidi (elishtiri) sherlärin chox oldughu ölkänin ämniyyätini tählükäyä salir” . Savak kitabda olan tänqidi beytläri sansor edib chixarir.
Acliq chäkib milli shäräfini biganälärä satmayan alimlärimizdän biri chay ichä-ichä bu bayatini täkrar edir “ Äzizinäm gül ällär, agh biläklär gül ällär, därya can elmin olsa, yoxsul olsan gülällär!”
Käriminin täzä näshr etdiyimiz kitabi su kimi satilir. Ana dilinä sonsuz mähäbbät bäsläyän ulus bu sherläri yayin-qishin isti-soyuq günlärindä dönä-dönä oxuyub üräyindä yaddasht edir.
Ali Täbrizi Fars iste`marina yaman deyä-deyä üzün bizä tutub deyir: “deyin görüm, biz nä zamana can Farslarin köläsi olacaghiq…? Nä zamana can???”
Gözümü achib …
„Gecälär uzun,
gecälär qara,
gecälär gedim bilmiräm hara.....“
Mälihäni xatirladiram… A. Yazdani, Berlin, 19.03.05
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen